เด็กและเยาวชนครัวเรือนเกษตร
ชีวิตไม่แน่นอนภายใต้
ธรรมชาติ-ตลาดผันผวน

ไม่เห็นเป้าหมาย การศึกษาเข้าถึงยาก-คุณภาพต่ำ
ตอกย้ำให้รู้สึก ‘เรียนไปไม่คุ้มค่า’ 

เยาวชนครัวเรือนเกษตรยากจนที่ไม่กล้าฝันเพราะความไม่แน่นอนในชีวิต ยังถูกตอกย้ำด้วยสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ชนบท ซึ่งฉายให้พวกเขาเห็นถึงความเป็นไปได้ในชีวิตจำกัด ในมิติการศึกษาและการทำงาน ตำแหน่งงานในชนบทเกือบครึ่งหรือร้อยละ 45.6 อยู่ในภาคเกษตร⁷ ยิ่งไปกว่านั้น ตำแหน่งงานถึงร้อยละ 90.5 ยังเป็นงานทักษะต่ำถึงปานกลาง มีเพียงร้อยละ 9.4 เท่านั้นที่เป็นงานทักษะสูง⁸ ฉะนั้น เยาวชนจึงฝันถึงอาชีพในอนาคตได้ไม่กี่อาชีพ 

งานสัมภาษณ์และศึกษาภาคสนามของ คิด for คิดส์ และ The101.world พบว่า เยาวชนครัวเรือนเกษตรส่วนใหญ่ฝันอยากทำงานทักษะต่ำถึงปานกลาง ซึ่งคนรอบตัวทำแล้วมีรายได้ค่อนข้างสูง เมื่อเปรียบเทียบกับรายได้เฉลี่ยของคนในท้องถิ่น เช่น พนักงานทวงหนี้นอกระบบ พนักงานร้านสะดวกซื้อ ร้านชำ และร้านอาหาร กรรมกรก่อสร้าง และโรงงาน คนขับรถ และไรเดอร์ มีเพียงส่วนน้อยที่ตั้งเป้าหมายถึงอาชีพทักษะสูงที่พอพบเห็นได้ในพื้นที่ เช่น ครู พยาบาล และตำรวจ ด้วยเหตุนี้ เยาวชนจำนวนมากจึงไม่เห็นความจำเป็นในการศึกษาต่อขั้นสูง ต้องการเพียงได้วุฒิมัธยมศึกษาซึ่งพอสำหรับอาชีพที่ตนมุ่งหวัง

ขณะเดียวกัน บริการการศึกษาพื้นที่ชนบทยังเข้าถึงยากและมีคุณภาพต่ำ ส่งผลให้เยาวชนยิ่งรู้สึกไม่คุ้มค่าที่จะเรียน ตัวอย่างอุปสรรคการเข้าถึงคือ สถานศึกษามักตั้งอยู่ไกลจากบ้านของนักเรียน โดยในต่างจังหวัด มีสถานศึกษาทุกประเภทกระจายอยู่เฉลี่ย 0.1 แห่งต่อพื้นที่หนึ่งตารางกิโลเมตร น้อยกว่ากรุงเทพ-มหานครและปริมณฑลที่มี 0.5 แห่งต่อตารางกิโลเมตรถึงสี่เท่าตัว⁹ ทั้งนี้ ยิ่งระดับการศึกษาสูงขึ้น ก็ยิ่งมีสถานศึกษาน้อยลงและมีแนวโน้มตั้งอยู่ไกลยิ่งขึ้น 

นักเรียนครัวเรือนเกษตรหลายคนต้องนั่งมอเตอร์ไซค์ รถสองแถว หรือรถโรงเรียนข้ามอำเภอหรือจังหวัดเพื่อเดินทางไปเรียนทุกวัน พวกเขาจึงมีต้นทุนการเดินทางไปเรียนสูง คิดเป็นร้อยละ 3.3 ของรายได้ต่อคนของครัวเรือน ถือเป็นสัดส่วนมากกว่าต้นทุนของนักเรียนเมืองที่ร้อยละ 3.0 เล็กน้อย¹⁰ ยังไม่นับรวมว่าบางส่วนอยู่ไกลจนต้องย้ายไปอยู่หอพักใกล้โรงเรียน เพิ่มต้นทุนการเข้าถึงให้สูงขึ้นไปอีก 

ถึงกระนั้น คุณภาพการศึกษาที่ได้รับกลับไม่สนับสนุนให้พวกเขาพัฒนาทักษะจำเป็นได้ดังที่ควร จากผลการประเมินนักเรียนนานาชาติ (Programme for International Student Assessment, PISA) ครั้งล่าสุดเมื่อปี 2022 นักเรียนอายุ 15 ปีในโรงเรียนที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ชนบทและเมืองเล็ก มีทักษะการอ่าน คณิตศาสตร์ และวิทยาศาสตร์โดยเฉลี่ยต่ำกว่าค่าเฉลี่ยของประเทศ และต่ำกว่านักเรียนจากพื้นที่เมืองใหญ่ประมาณหนึ่งระดับ (จากทั้งหมด 6 ระดับ)¹¹ ผลข้างต้นสะท้อนว่าการศึกษาในพื้นที่ชนบทคุณภาพย่ำแย่ ต่อให้เยาวชนครัวเรือนเกษตรอยากฝันกว้างไกล ทะเยอทะยาน และท้าทาย แต่พวกเขาก็ไม่เชื่อมั่นว่า ระบบการศึกษานี้จะช่วยเติมเต็มฝันได้จริง

ครัวเรือนเกษตรมัก ‘แหว่งกลาง’
สนับสนุน-จัดการปัญหาเด็กและเยาวชนได้จำกัด

ท่ามกลางบริบทที่ไม่เอื้อให้เยาวชนกล้าฝัน ครัวเรือนเกษตรก็มีขีดความสามารถในการช่วยผลักดันพวกเขาได้จำกัด เนื่องด้วยจำนวนมากเป็นครัวเรือนแหว่งกลาง ซึ่งมีเพียงปู่ย่าตายายอาศัยอยู่กับหลาน จากผลสำรวจของสำนักงานสถิติแห่งชาติในปี 2023 เด็กอายุไม่เกิน 14 ปีในครัวเรือนเกษตรถึงร้อยละ 31.9 ไม่ได้อาศัยอยู่กับทั้งพ่อและแม่¹² งานสัมภาษณ์และศึกษาภาคสนามของ คิด for คิดส์ และ The101.world ยังพบว่า ครัวเรือนลักษณะนี้จะกระจุกตัวอยู่นอกเขตชลประทาน เพราะมีรายได้การเกษตรต่ำและไม่แน่นอนกว่า สมาชิกครอบครัวรุ่นพ่อแม่จึงมีแนวโน้มอพยพออกไปทำงานในพื้นที่เมืองใหญ่และพื้นที่อุตสาหกรรมหนาแน่นมากกว่า 

โดยทั่วไปแล้ว ครัวเรือนแหว่งกลางมักเผชิญปัญหาช่องว่างระหว่างวัยของผู้ปกครองกับบุตรหลาน ยิ่งไปกว่านั้น ผู้ปกครองในครัวเรือนเกษตรเองยังเข้าถึงการศึกษาไม่มากนัก หัวหน้าครัวเรือนเกษตรที่มีเด็กและเยาวชนกว่าสองในสามหรือร้อยละ 68.6 สำเร็จการศึกษาต่ำกว่าระดับมัธยมศึกษาตอนต้น¹³

รัฐบาลต้องเติมรายได้พื้นฐานให้ประชากรวัยเรียน
พร้อมลดต้นทุนการเข้าถึง-เพิ่มคุณภาพการศึกษา

ความไม่แน่นอนของรายได้การเกษตรส่งผลกระทบต่อเด็กและเยาวชนครัวเรือนเกษตร บั่นทอนคุณภาพชีวิตในระยะสั้นช่วงขาดรายได้ ควบคู่กับปิดกั้นมิให้พวกกล้าฝันกว้างไกล ทะเยอทะยาน และท้าทายในระยะยาว ความไม่กล้าฝันยังถูกตอกย้ำด้วยการไม่เห็นโอกาสการทำงานในท้องถิ่น เยาวชนจึงมองว่าการศึกษาระดับสูงไม่จำเป็น อีกทั้งไม่คุ้มค่าเมื่อเทียบกับต้นทุนการเข้าถึงที่ต้องจ่าย คุณภาพการศึกษาที่ได้รับ และค่าเสียโอกาสที่ไม่เลือกออกไปทำงาน ท่ามกลางสถานการณ์นี้ ครัวเรือนยังสามารถช่วยผลักดันพวกเขาได้จำกัด เนื่องจากจำนวนมากแหว่งกลาง ผู้ปกครองจึงมีช่องว่างทางวัยกับบุตรหลานกว้าง และมีภูมิหลังด้านการศึกษาต่ำ 

ความกล้าฝันนับว่าสำคัญต่อเด็กและเยาวชนมาก ชีวิตพวกเขาจะก้าวเดินไปได้ไกลเท่าไร แรกสุดก็ขึ้นอยู่กับว่าสามารถฝันได้ไกลแค่ไหน ขณะเดียวกัน ยังขึ้นอยู่กับว่าสังคมสนับสนุนได้ดีเพียงใด ซึ่งจะประกันให้พวกเขามั่นใจและเห็นความเป็นไปได้ที่จะประสบความสำเร็จในการเติมเต็มความฝันนั้น 

รัฐบาลจึงควรส่งเสริมความกล้าฝันให้เด็กและเยาวชนครัวเรือนเกษตร ผ่านการขยายเงินอุดหนุนเด็กและเยาวชนวัยเรียนให้ทั่วถึงและเพียงพอ เพื่อเป็นตาข่ายรองรับมิให้พวกเขาถูกกระทบจากความไม่แน่นอนของรายได้การเกษตรรุนแรงเกินไป 

นอกจากนี้ รัฐบาลควรลดต้นทุนการเข้าถึงการศึกษา โดยจัดตั้งระบบรถโรงเรียนและ/หรือรถประจำทางสาธารณะในชนบทที่ครอบคลุมและค่าโดยสารต่ำ รวมถึงจัดให้มีที่อยู่อาศัยสำหรับนักเรียนในเมืองศูนย์กลางการศึกษาของแต่ละภูมิภาค รัฐบาลยังควรวางระบบมาตรฐานการศึกษา คุณวุฒิ และการเทียบโอน ให้เด็กและเยาวชนสามารถโอนย้ายระหว่างการศึกษาในระบบ นอกระบบ และตามอัธยาศัยได้อย่างสอดคล้องกับสถานการณ์ความไม่แน่นอนและความต้องการในชีวิต พร้อมทั้งลงทุนพัฒนาคุณภาพบริการการศึกษาในชนบท ควบคู่กับกระจายอำนาจให้ท้องถิ่นมีส่วนร่วมตัดสินใจจัดการศึกษาให้เหมาะสมกับความฝันและบริบทของเด็กและเยาวชนในพื้นที่ 

สุดท้าย รัฐบาลควรเสริมสร้างทักษะการเลี้ยงดูและการสนับสนุนเด็กและเยาวชนแก่ผู้ปกครองในเชิงรุก โดยเฉพาะกลุ่มผู้สูงอายุ เพื่อให้ผู้ปกครองเป็นอีกหนึ่งพลังที่ช่วยผลักดันบุตรหลานให้กล้าและเติมเต็มความฝันของตนได้อย่างดีที่สุด

รายการอ้างอิง